Inleiding 

 Ammoniak is een kleurloos, giftig gas met een sterk prikkelende geur. Het gas is lichter dan lucht (dampdichtheid 0,6 t.o.v. lucht). 
Door samenpersen of afkoelen kan het gas tot vloeistof verdicht worden. Tot vloeistof verdichte ammoniak kan bij contact met de huid bijtende irritatie en ernstige brandwonden veroorzaken. 
Ammoniak is oplosbaar in water, hierbij komt warmte vrij. De aldus gevormde basische vloeistof wordt ammoniakwater of ammonia genoemd. 

Giftigheid 

Algemeen 
Ammoniakdampen zijn afhankelijk van de mate van blootstelling schadelijk voor de gezondheid. In hoge concentratie werkt het sterk bijtend op de ogen en de slijmvliezen en sterk prikkelend op de huid. 


Ademhalingsorganen 
De werking op de ademhalingsorganen blijft meestal beperkt tot de bovenste luchtwegen, omdat het gas goed in water oplost en bovendien sterke reflexen opwekt waardoor men onmiddellijk de adem inhoudt. 
Bij zeer hoge concentraties kan de ammoniak in diepere luchtwegen geraken. De gevolgen zijn dan zeer ernstig, zoals aantasting van de longen (longoedeem). 

 Ter beoordeling van de schadelijkheid van een stof worden onder meer de volgende begrippen gehanteerd: 

Reukdrempel 
De reukdrempel van ammoniak ligt laag; 1-5 ppm. Hierbij is echter geen rekening gehouden met individuele verschillen, gewenning en niet ideale reukomstandigheden. Bij ca. 25 ppm is de ammoniakreuk door vrijwel alle personen waarneembaar. 

Lichamelijk

Fysiologisch is 99% van het ammonium in de NH₄⁺ vorm en slechts 1% als vrij ammoniakgas (NH₃) aanwezig in ons bloed. Het is alleen het NH₃ dat in de hersenen kan komen en daar neurotoxisch kan werken. Het overgrote deel van het ammonium wordt door bacteriën in de dikke darm geproduceerd door inwerking op eiwitten uit onze voeding. In het lichaam zelf wordt ammonium gevormd uit omzetting van aminozuren zoals glutaminezuur of door afbraak van alanine in de lever.

In een gezond lichaam wordt dit ammonium verder omgezet in ureum dat via de urine uitgescheiden kan worden. Bij een verhoogde ammoniak- of ammoniumproductie, of bij een verminderde omzettingscapaciteit van de lever naar ureum, of een slechte nierfunctie kan de overmaat aan stikstof niet uit het lichaam afgevoerd worden. Afhankelijk van de oorzaak kunnen dus verschillende producten gaan ophopen in het lichaam waardoor er langzaam vergiftiging optreedt. Een ander oorzaak van een verhoogd ammoniumgehalte in het bloed is roken.

Verhoogde ammoniumwaarden kunnen dan ook voorkomen bij:

• verhoogd eiwitaanbod
• leverfalen
• nierfunctiestoornissen
• roken

Ammoniaktest

Ook wel bekend als:

plasma ammoniak, ammonia, ammonium, NH3

Officiële naam:

ammoniak

Verwante testen:

ASAT, ALAT

Waarom deze test?

De test wordt gedaan om verhoogde hoeveelheden ammoniak in het bloed op te sporen. Dit kan het gevolg zijn van ernstige leverfalen of het syndrome van Reye en kan gedragsveranderingen of verminderd bewustzijn verklaren. Daarnaast wordt de test gedaan om genetische stoornissen in de ureumcyclus op te sporen.

Welk materiaal?

Bloed

Wat wordt getest?

De test meet de hoeveelheid ammoniak in het bloed. Ammoniak wordt geproduceerd door bacteriën in de darmen en door cellen in het lichaam bij het verteren van eiwitten. Het is een afvalproduct en wordt daarom normaal gesproken naar de lever vervoerd. De lever zet ammoniak om in ureum, dat naar de nieren gaat en het lichaam verlaat bij plassen. Als dit proces ergens vastloopt dan hoopt ammoniak zich op in het bloed en kan het in de hersenen terecht komen. Ammoniak is giftig voor de hersenen en kan leiden tot bewustzijnsverlies of gedragsverandering.

Hoe wordt het materiaal verkregen?

Een buisje bloed wordt afgenomen uit een ader aan de binnenkant van de arm, meestal in de plooi van de elleboog. Om deze ader goed te kunnen zien en voelen wordt een stuwbandje strak om de bovenarm getrokken. In de ader wordt geprikt met een holle naald waardoor het bloed in het buisje wordt gezogen. De naald wordt maar één keer gebruikt en daarna vernietigd.

Wanneer wordt deze test gedaan?

De ammoniaktest wordt soms gebruikt om de oorzaak te achterhalen van veranderingen in gedrag en bewustzijn. De dokter vraagt de test bijvoorbeeld aan voor baby's die de eerste dagen na de geboorte sloom of afwezig reageren, veel overgeven en alleen maar slapen of bij kinderen met deze symptomen na een virusinfectie. Met de ammoniaktest wordt onderzocht of deze baby's en kinderen lijden aan het syndroom van Reye.

Bij volwassenen wordt de ammoniaktest aangevraagd als de patiënt verschijnselen heeft van ernstige desoriëntatie of slaperigheid of als iemand in coma raakt. Dit kan gebeuren bij patiënten met een stabiele leverziekte die acuut verslechterd. Met de ammoniaktest probeert de dokter vast te stellen of de verschijnselen worden veroorzaakt door een zeer ernstige leveraandoening (hepatische encephalopathie).

Tot slot wordt de ammoniaktest gebruikt om een (erfelijk) probleem in de afbraak van ammoniak tot ureum te achterhalen.

Wat betekent de uitslag?

Bij gezonde mensen is de hoeveelheid ammoniak in het bloed onder de 50 µmol/L. Bij pasgeborenen kan dit hoger zijn (

Licht verhoogd

Kortdurende, licht tot matig verhoogd ammoniak wordt relatief vaak gezien bij pasgeborenen. Ammoniak kan dan stijgen en dalen zonder dat dit zichtbare klachten veroorzaakt. Verhoogd ammoniak kan verder voorkomen bij:

• Bloedingen in het maagdarmkanaal. De rode bloedcellen uit het bloed worden dan afgebroken in de darm. Hierbij komt veel eiwit vrij. Bij het verteren van eiwit komt weer ammoniak vrij.
• Spierarbeid. Spieren produceren ammoniak bij inspanning en nemen ammoniak op in rust. Bij inspanning kan ammoniak dus stijgen.
• Stuwing. Ammoniak kan verhoogd raken door stuwing (te lang afbinden van de arm) tijdens de bloedafname.
• Roken en alcohol. Roken en alcohol kunnen een verhoogde ammoniak in het bloed veroorzaken.
• Medicijnen. Medicijnen kunnen ammoniak zowel verhogen als verlagen. Medicijnen die ammoniak verhogen zijn bijvoorbeeld slaapmiddelen en plaspillen.

Verlaagd

Verhoogde bloeddruk of gebruik van bepaalde antibiotica (zoals neomycine) kan leiden tot een verlaagd ammoniakgehalte in het bloed.